مرهم احسان بر زخم سیئه

2. حُسْن به معنای زیباست[5] از طرف دیگر چیزی زیباست که اعتدال[6] داشته باشد لذا سیئ به معنای کریه و زشتْ‌ منظر و هر چیزی که از دایرة اعتدال خارج شده، می‌باشد.

به عبارت دیگر اگر حسن، زیباست؛ سیئه، زشت است و اگر حسن، اعتدال است؛ سیئه، انحراف است. همچنین از آنجا که اعتدال مایة سامان است نتیجه می‌گیریم اعمال حسنه به زندگی انسان، سامان می‌بخشد از طرف دیگر، گناه و معصیت به خاطر در بر داشتن سیئه باعث انحراف زندگی انسان می‌گردند.

طبق آنچه بیان شد و با عنایت به موارد استعمالی قرآن از کلمات هم ریشه با لغت سوء و اسائه نتیجه می‌گیریم بیش از آنکه سوء و اسائه دلالت بر گناه و معصیت داشته باشد دلالت بر ناهنجاری‌های اجتماعی و رفتارهایی از این قبیل است بنابراین إسائه در حدیث "إذا أسَأْتَ فَأحْسِنْ" فقط به معنای انجام ثواب بعد از ارتکاب گناه نیست بلکه دایرة آن وسیع‌تر بوده و تمام هنجارشکنی‌های اجتماعی را نیز در بر می‌گیرد و از آنجا که قرار است احسان، سیئه را جبران کند باید میان اسائه و احسان تناسب باشد بدین صورت که:

1. گناهان فردی با عبادات فردی متناسب؛

2. گناهان اجتماعی که از آن به ناهنجاری‌های مدنی تعبیر می‌شود با عبادات اجتماعی؛

3. همچنین ساختارشکنی در روابط دوستان و آشنایان با عملی متناسب با آن جبران می‌شود.

لذا کسی که به موسیقی حرام گوش داده است احسانِ متناسب پس از آن می‌تواند چیزی شبیه به گوش دادن به نوای قرآن یا گوش دادن به نصیحت بزرگان و علماء یا شنیدن نکته‌ای علمی باشد.

اما راجع به قسم دوم مثلاً کسی که سنت غلطی را پایه‌گذاری نموده احسانِ پس از آن به معنای پایه‌گذاری سنتی نیکوست و راجع به قِسم آخر، رفتار آغشته به محبت و عذرخواهی می‌باشد. همة این‌ها بعد از تدارک و جبران مافات است.

انواع عذرخواهی و اثر آن در تربیت نفس:

یکی از بهترین مصادیق احسانِ پس از سیئه در روابط انسانی، عذرخواهی کردن مستقیم می‌باشد عذرخواهی نه تنها نفس آن عمل زشت را از بین می‌برد بلکه بسیاری از آثار به جا مانده از آن را نیز منهدم می‌کند لذا تسکین خوبی برای شخصی است که آن رفتار زشت در حق او صورت گرفته است.

عذرخواهی بر دو قسم است:

1. زبان رسمی:

گاهی به صورت مستقیم صورت می‌گیرد به این معنا که شخص خطاکار، صراحتاً با مراجعه به شخصی که آن رفتار زشت را در حق او مرتکب شده، اظهار ندامت کرده و طلب عفو می‌نماید این نوع از عذرخواهی را زبان رسمی نام گذاری می‌کنیم.

2. زبان رفتار:

و گاهی به صورت غیر‌مستقیم صورت می‌گیرد به این معنا که شخص، صراحتاً اظهار ندامت خود را بیان نمی‌کند بلکه با زبان رفتار، پشیمانی خود را ابراز می‌کند.

از میان دو قسم ذکر شده، صورت اوّل یعنی عذرخواهی با زبان دهان چون صراحت بیشتری داشته اثر مطلوب‌تری را از خود به جا می‌گذارد.

همچنین از آن جهت که شخص خاطی برای عذرخواهی از طرف مقابل[7] بایستی غرور خود را زیر پا له کند می‌تواند مهار خوبی برای نفس سرکش انسان در ارتکاب سیئه و خطا در آینده باشد.

زیرا وقتی در موقع ارتکاب خطا بداند بایستی پس از این، از همان شخص رسماً عذرخواهی کند او را از آن کار، منصرف کرده و تکرار این صحنه، کم‌کم ملکه تقوا را در انسان ایجاد می‌کند.